# taz.de -- Ümit Akçay ile Türkiye ekonomisi üzerine söyleşi: 2019 krizi geride mi kaldı?
> Ekonomist Ümit Akçay ile Türkiye ekonomisinin durumunu, otoriterleşen
> iktidarın küresel piyasalarla kurduğu ilişkiyi ve muhalif partilerin
> önerdiği modelleri konuştuk.
(IMG) Bild: Mart 2012: Ali Babacan, Tayyip Erdoğan ve Erdem Başçı Yeni Türk Lirası simgesini tanıtıyor.
taz.gazete: Türkiye'deki ekonomik kriz üzerine yapılan tartışmalar uzun bir
süredir devam ediyor. 2019 sonu itibarıyla ekonominin geldiği nokta nedir?
Ümit Akçay: İşsizlik yüzde 14 seviyesinde. Sadece 2018-2019 döneminde
ekonomik hayatın dışına itilen 7 buçuk milyon insan var. Bu işsizlik
seviyesinin yükselmemesi için ekonominin 2020’de yüzde 4 buçuk veya 5
oranında büyümesi gerekiyor, ancak en iyimser tahminler bile yüzde 3’lük
bir büyüme öngörüyor. Öte yandan genç işsizliği yüzde 25 seviyesini aşmış
durumda. Bunun ne tür sonuçlar yaratacağını öngörmek zor, zira bu türden,
geçici olmayan bir kitlesel işsizlik durumu AKP tarihinde ilk kez
gerçekleşiyor. 2020 yılında AKP bu durumla ve bunun sonuçlarıyla baş etmek
zorunda kalacak. Bir IMF programına mecbur kalmadığı için şimdiye kadar
sosyal yardım programlarını sürdürebilmesi ve kamu harcamaları ile piyasada
akış yaratması mümkün oldu.
Koşullara rağmen Erdoğan’a verilen halk desteğinin sürdüğünü söyleyebilir
miyiz?
AKP'nin yaptığı önemli hamlelerden biri, alt sınıfları ve emekçi kesimi
finansal sisteme dahil etmiş olması. Bireysel borçlanma olanakları
yaratılıp çeşitlendirilerek en yoksul kesim finansal sistemin içine
çekilmiş oldu. Bugün geliri asgari ücretin altında olanlar dahi borç
sisteminin içinde. Toplam bireysel borç miktarının üçte ikisi, geliri beş
bin liranın altında olan kesime ait. Bu sayede çalışanın reel ücreti
artmamış dahi olsa, borçlanarak harcama yapabildiği için bir refah hissi
içerisine girebiliyor. Bunun da ötesinde bu genel borçluluk durumu
insanlardaki siyasi istikrar talebini arttırıyor.
Siyasi istikrarın bozulması ve bunun sonucu olarak faizlerin yükselmesi ve
bireysel ekonomik durumun daha da bozulması insanları ürkütüyor. Bu durum,
yani siyasi istikrar talebinin artması, her zaman iktidardaki partiye
yarar. AKP bunu iktidarını konsolide etmede etkili biçimde kullanıyor.
2018-19 döneminde faizler yüksek olduğu için bu olanak daralmıştı ancak son
küresel parasal genişleme ile beraber faizler düştü. Ekonomi yönetimi şu an
kamu bankalarının desteğiyle bu mekanizmayı diri tutmaya çalışıyor. Tabi
burada şöyle bir risk var: 2020’de büyüme oranı yüzde 3 veya altında bir
oranda gerçekleşirse, yani durgunluk devam ederse bankaların batık kredi
sorunları daha da büyüyecek.
Türkiye ekonomisi 2018'in son çeyreğinden beri süren daralmanın ardından bu
yılın üçüncü çeyreğinde yeniden büyüdü. Bu veri öngörülen krizin
beklenildiği kadar yıkıcı olmadığı anlamına mı geliyor?
2019'un son çeyreğindeki yüzde 0.9 pozitif büyümeyle ekonomik daralmanın
aşıldığı varsayılıyor. Türkiye’nin birikim modeli uluslararası sermaye
girişlerine bağlı olduğu için ve 2019’da ABD ve Avrupa ekseninde finansal
bir genişleme söz konusu olduğu için bu durum Türkiye'deki krizin üç
çeyreklik daralma ile atlatılmasına yardımcı oldu. Fed'in faizleri
indirmesi ve Avrupa Birliği Merkez Bankası’nın da negatif faiz seviyesine
inmesi sermayenin gelişmekte olan ülkelere akması için önemli bir sebep.
Bu dinamikler gerçekleşmeseydi Türkiye ekonomisi çok daha sert bir daralma
yaşayacaktı. Öte yandan daralmadan çıkılmasında kamu harcamalarındaki
artışın da payı var. Özellikle özel bankaların riskli bulup kredi
vermedikleri durumlarda kamu bankaları devreye girdi ve kredi genişlemesi
yaşandı. Bu da hanehalkı harcamalarının artmasını sağladı. Son üç ayın
ekonomik göstergelerinin arkasında bu iki neden yatıyor.
AKP’nin bu krizi atlatması halinde ortaya çıkabilecek olan ve “otoriter
konsolidasyon“ adını verdiğiniz süreç sizce nasıl işleyecek? Bu durum
özellikle yabancı yatırımlar açısından ne anlama gelecek?
Krizin atlatılması halinde AKP’nin sunduğu modelin kendisini bir başarı
modeli olarak sunup kurumsallaşması ihtimali var. Öte yandan ekonominin
demokrasi ya da hukukla ilişkisine dair sabit ve tek boyutlu bir model yok.
Eğer yabancı yatırımların ön koşulu hukuk devleti ilkesinin işlerliği
olsaydı dünyada sadece kısıtlı bir coğrafi alanda yatırım yapıldığını
görmemiz gerekirdi.
Ancak biliyoruz ki sermaye dünyanın birbirinden çok farklı bölgelerindeki
çok farklı siyasal rejimlere gidebiliyor. Her gittiği yerde oranın
koşullarına uygun stratejiler geliştirip pazarlıklara girişebiliyor. Pek
çok durumda, bütün bir bürokratik sistem yerine tek bir otoriter odak ile
muhatap olmak firmaların işlem maliyetlerini azaltabiliyor. İşçilerin hak
talepleri söz konusu olduğunda otoriter rejimin bunları bastırma kapasitesi
sermayenin işine gelebiliyor. Kimi durumlarda otoriter lider de ancak
ekonomik büyüme olursa iktidarda kalabileceğini biliyor.
Öyleyse Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Batı ile kurmuş olduğu ekonomik
bağlar hala güçlü mü?
Evet. Bir yandan elindeki göçmen kartını oynamayı da biliyor. Kendi
pozisyonunu, 'too big to fail’ durumda olduğunu biliyor. Örneğin 2018’de
ABD ile Türkiye arasında sorun çıktığında ve döviz krizi yaşandığında Alman
hükümeti Türkiye’ye destek oldu ve ikili bakanlar zirvesi düzenlendi.
Üstelik bunlar ön planda Türkiye’nin insan haklarına ilişkin tavrı,
gazeteci Deniz Yücel’in tutukluluğu gibi durumlar tartışılırken
gerçekleşti. O anlamda Volkswagen’in Türkiye’de yatırım yapmayı
planlamasında da şaşırtıcı birşey yok. Mercedes de geçen sene Rusya’da
yatırım yaptı.
Söylediklerinizden anlaşılan, Erdoğan’ın giderek otoriterleşmesi ile
ekonominin giderek kötüleşmesi arasındaki ilişkinin o kadar da doğru
orantılı olmadığı.
Muhalif siyasi ve iktisadi aktörler arasında krizin nedenlerini
otoriterleşmeye bağlamak çok yaygın bir düşünce. Bu görüşteki pek çok kişi,
cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesi ile birlikte piyasaların
Türkiye ekonomisine olan güvenlerinin kaybolduğunu, hukuk devleti ilkesinin
aşınması yüzünden yabancı yatırımların ülkeden çıktığını dile getiriyor. Bu
bakış açısına göre Erdoğan yönetimi varlığını sürdürdükçe krizin çözülme
olasılığı da yok. Ancak geçmişe dair veriler bunu bu kadar net biçimde
söylemeyi zorlaştırıyor.
2013'ü otoriterleşmede dönüm noktası olarak alırsak, o dönemden başlayarak
2018'e kadar doğrudan yabancı sermaye yatırımların azalmadığını görüyoruz.
Yıllık 8-10 Milyar Dolar tutarında doğrudan yabancı yatırım halen devam
ediyor. Bu yatırımların kalemleri değişmiş olabilir. Örneğin konut
fiyatlarındaki ucuzlamanın sonucu olarak yabancı yatırımcıların konutlara
yönelmiş olması mümkün. Ancak toplamda -kriz dönemi olan 2018-19 aralığı
hariç- toplam yatırım oranı azalmadı.
AKP içinden çıkan yeni oluşumlar, ekonomiye dair köklü bir değişim getirme
iddiasındalar. Uzun yıllar Ekonomi Bakanlığı yapmış olan Ali Babacan bu
noktada yeni bir şey önerebilir mi?
Ali Babacan açık olarak 2001 sonrası programın restorasyonunu savunuyor.
İçerik olarak bu program, bağımsız düzenleyici kuruluşların ve merkez
bankası bağımsızlığının etkisiyle liranın güçlenmesini öngörüyor. Burada
sorun şu ki, yakın döneme damgasını vuran kriz tam da bu modelin sonucuydu.
Şöyle anlatalım: Lira döviz karşısında güçlü olunca ithal mal almak, o malı
imal etmekten daha ucuz hale geldi. Yerli üretimin maliyetler açısından
yurtdışı ile rekabet edemediği bu durum 15 yıl devam edince üretim ve genel
olarak sanayinin milli gelir içindeki payı azaldı. İthalata odaklanmak cari
açığın artmasına neden oldu. Son olarak dövizle borçlanma oranı yükseldi.
Liranın istikrarını kaybetmesi borçlanmada ciddi bir yük yarattı. Şimdi
Babacan’ın önerdiği şey bu programa geri dönüş. Bu paketle aynı problemleri
yeniden yaratmadan mevcut krizin nasıl aşılabileceğine dair bir bilgi de
yok.
Peki ya diğer muhalif partiler?
CHP’nin gerçek bir alternatif ekonomik programı yok. İngiltere’de Jeremy
Corbyn örneğinde gördüğümüz kapsamlı bir model değişikliği önermiyor.
Sadece mevcut sistemi daha iyi ve daha liyakatli yöneteceğini söylüyor.
Liyakat ise şu an için alt sınıfların öncelikli sorunu değil. HDP otonomi
üzerine kurulmuş modeller üzerinde çalıştı ancak şu anki baskı rejimi
içinde bunları hayata geçirme şansı yok.
13 Dec 2019
## AUTOREN
(DIR) Eren Paydaş
## TAGS
(DIR) taz.gazete
(DIR) Toplum
(DIR) taz.gazete
## ARTIKEL ZUM THEMA