taz.de

# taz.de -- Suriye'ye „gönüllü“ dönenler: Güvensiz bölge, güvencesiz yaşam

> İnternet üzerinden satın aldığı motosikletin çalıntı çıkmasının ardından
> sınır dışı edilen Suriyeli Mustafa, Azez'de bir süre kaldıktan sonra
> Türkiye'ye döndü. Kendi evinde hapis hayatı süren Mustafa'ya göre geriye
> kalan tek seçenek Avrupa'ya gitmek.

(IMG) Bild: Mustafa, içinde bulunduğu durumu “Kendi evimde hapisteyim“ sözleriyle açıklıyor.

Salonun cam kenarındaki yemek masasının üstü silme tütün dolu. Esenyurt’un
ücra mahallelerinden birinde eşi, iki çocuğu, eşinin kardeşi ve annesiyle
birlikte yaşayan 30 yaşındaki Mustafa*, hayatını sigara sararak kazanıyor.
Birkaç ay öncesine kadar fırınlarda ve inşaatlarda çalışabilen Suriyeli
Mustafa için evinin dışına çıkmak artık mümkün değil. Beş yıllık Türkiye
macerasının ardından Temmuz ayında aniden Suriye’ye sınır dışı edilen ve
bir süreliğine Türkiye kontrolündeki Azez’de yaşayan Mustafa, yaklaşık 20
gün önce İstanbul’daki evine dönmeyi başarmış. Şimdi, yeniden gözaltına
alınma endişesi nedeniyle acil bir durum olmadığı sürece de evinden dışarı
çıkmıyor. Bu koşullarda yapabildiği en iyi işin, bir dükkanda satılmak
üzere tütün sarmak olduğunu belirten Mustafa, içinde bulunduğu durumu
“Kendi evimde hapisteyim“ sözleriyle açıklıyor.

İstanbul’un en büyük ilçesi olan Esenyurt, yaklaşık 30 bin Suriyeliye ev
sahipliği yapıyor. Ev kiralarının İstanbul’un diğer bölgelerine göre
nispeten daha ucuz olması ve iş imkanlarının varlığı bu ilçeyi göçmenler
için cazip hale getiriyor. Ancak İstanbul Valiliği’nin 12 Temmuz’da aldığı
bir karar, kaydı İstanbul dışında olan göçmenleri kayıtlı oldukları illere
göndermeyi öngörüyor. Kayıtlı olmayan göçmenlerin şehri terk etmesi için
verilen son tarih 30 Ekim.

Kararın ardından İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü'nün talimatı doğrultusunda
göçmenlere yönelik pek çok operasyon gerçekleştirildi. Kaydı İstanbul'da
olmayanlarla birlikte, „Kamu düzeni ve güvenliğini bozan“ göçmenler
hakkında işlem yapıldı. Valiliğin 18 Ekim'de yaptığı açıklamaya göre şu ana
kadar 36 bin kişi Göç İdaresi makamlarına teslim edildi. Göçmenler
İstanbul’da kurdukları hayatlarından kopartılıp kayıtlı oldukları şehirlere
gönderildiler. Bazıları ise Suriye’ye sınır dışı edildi.

Uluslararası Af Örgütü’nün 25 Ekim’de açıkladığı „Savaş bölgesine
gönderilmek: Türkiye'nin Suriyeli sığınmacıları yasa dışı biçimde sınır
dışı etmesi“ başlıklı raporda Temmuz ayından bu yana en az 20 zorla geri
gönderilme vakası olduğu belirtildi. Raporda ya hiçbir gerekçe sunulmadan
ya da battaniye gibi temel ihtiyaçların sağlanması karşılığında
Suriyelilere “gönüllü geri dönüş“ belgesi imzalatıldığı belirtilirken, geri
döndüklerinde şiddete maruz kalan göçmenlerin beyanlarına yer verildi.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ise Eylül ayında yaptığı bir açıklamada
kimsenin Suriye’ye zorla geri gönderilmediğini, Suriye’ye gönüllü olarak
geri dönenlerin sayısının ise 354 bin olduğunu açıkladı.

Mustafa’nın Suriye’ye geri dönüşünün Türkiye’deki yasal statüsüyle bir
ilgisi yok; o ve ailesi, kaydını İstanbul’a yaptırabilmiş olan 546 bin kişi
arasında. Kendisinin Suriye’ye sınır dışı edilmesinin gönüllü olarak
gerçekleştiği de söylenemez. Her şey, internet üzerinden bir motosiklet
satın almasıyla başlıyor: “Uygun fiyata motosiklet aldım. Paranın yarısını
ödedim. Diğer yarısını da aracın belgeleri teslim edilince ödeyecektim.“

11 Temmuz’da Esenyurt’ta motosikletiyle dolaşırken polisler tarafından
durdurulunca motosikletin çalıntı olduğu ortaya çıkıyor. Mustafa, aracı
satın aldığı kişinin kimlik bilgilerini polislere vermesine rağmen kişi
hakkında bir işlem yapılmadığını ifade ediyor. Gözaltına alındığında olayın
anlaşılıp bırakılacağını düşünen Mustafa, birkaç gün sonra Binkılıç Geri
Gönderme Merkezi’ne götürüldüğünde dahi sınır dışı edilebileceğine ihtimal
vermediğini söylüyor: “Suçlular sınır dışı edilir, ben suçlu değildim ki…“

## Suriye Milli Ordusu kontrolündeki Azez'de yaşam

Evin televizyonunda çocuklara yönelik program yapan bir uydu kanalı açık.
Biri üç, diğeri dört yaşında olan çocukların ilgisi televizyondan çok
ellerindeki cep telefonunda. Sardığı sigaralardan birini yakmak isteyen
Mustafa salondan çocuklarını çıkararak kapıyı kapatıyor ve hikayesini
anlatmaya devam ediyor. İstanbul’un batı ucundaki Çatalca’da yer alan
Binkılıç Geri Gönderme Merkezi’nde ailesi ile yaptığı telefon görüşmesini
hatırlıyor. Valilik kararından ve Suriyelilere yapılan operasyonlardan ilk
kez o zaman haberi olmuş.

Kısa süre sonra Mustafa'nın önüne “gönüllü geri dönüş“ belgesi konuluyor:
“İlk başta imzalamak istemedim. Ama sonra şiddet göreceğimden korktum ve
imzaladım.“ Bir hafta sonra kendini Suriye’ye giden bir otobüste bulan
Mustafa, Bab el-Hava kapısından sınır dışı edildikten sonra ilk önce
ailesini, ardından Azez’de yaşayan kuzenini arıyor.

Suriye’nin kuzeybatısında yer alan Azez şehri, 2016 yılında
gerçekleştirilen “Fırat Kalkanı Harekatı“ndan beri Türkiye ve Suriye Milli
Ordusu'nun (eski adıyla Özgür Suriye Ordusu) kontrolü altında. Savaş
öncesinde 31 bin kişinin yaşadığı Azez’in nüfusu, İHH’nin 2016 yılında
verdiği sayılara göre 300 bini bulmuştu. Aradan geçen üç yıl boyunca oraya
kaç ailenin gittiği bilinmese de şehir yoğun göç alıyor. Azez şehrindeki
bazı yollar sınırın diğer tarafındaki Kilis Valiliği tarafından yeniden
yapılırken bazı sokakların isimleri değiştirildi. Aynı zamanda PTT şubesi
de bulunuyor.

Türkiye’ye geldiği günden bu yana ilk defa Suriye’ye giden Mustafa,
ülkesini tanıyamadığını, kendisini yabancı gibi hissettiğini anlatıyor.
Gündelik hayata alışması Mustafa’nın bir haftasını almış: “İlk gittiğim
günlerde su ve elektriğe erişim kısıtlıydı ancak daha sonra düzenli hale
gelmeye başladı. İki ya da üç günde bir bombalama oluyordu.“

Ailesi Mustafa’yı geri getirmek için İstanbul’da bir avukat tutmuş ama
avukat da elinden bir şey gelmeyeceğini belirtip işin peşini bırakmış.
Artık geri dönemeyeceğine inanan Mustafa, Azez’de iş aramaya başlıyor:
“İnşaatlarda iş var ama 16 saat inşaatta çalışsan bile günlük kazancın 20
TL. O parayla geçinmek imkansız.“ Başka bir şehre gitmenin de mümkün
olmadığını söyleyen Mustafa, Suriye rejiminin kontrolde olduğu yerlerde
güvenliğinin olmadığını vurguluyor: “Daha önce rejim için askerlik
yapıyordum ve bıraktım. Bu, en ağır suçlardan biri. Rejim kontrolünde bir
yere gidersem tutuklanırdım.“

Mustafa'nın Esad kontrolündeki bölgelere dönmekle ilgili kaygıları da
önemli bir soruna işaret ediyor. “Saygınlık, Kardeşlik, Sosyalleşme
Derneği“nin geçtiğimiz hafta yayınladığı [1][rapor,] Esad kontrolündeki
bölgelere dönenlerin ciddi hak ihlallerine maruz kaldığını ve bu kişilerden
yüzde 63'ünün yeniden kaçmanın yollarını aradığını gösteriyor. Geçmişte
rejim ordusunda savaştıktan sonra muhaliflerin saflarına katılan kişilerin
yeniden rejim ordusuna alındığı ve tehlikeli cephelere gönderildiği
bilgisinin yer aldığı raporda, bu insanlardan çoğu zaman bir daha haber
alınamadığı belirtiliyor.

## „“Yaşanalar politik bir oyundan ibaretti“

Mustafa, savaşmak istemese de para kazanmak için Suriye Milli Ordusu’na
katılmayı bile düşünmüş. 2012 yılında Esad rejiminin ordusunu terk ettikten
sonra, bir süreliğine o zamanki ismi Özgür Suriye Ordusu olan örgüte
katıldığını anlatıyor. Cep telefonunu çıkarıp başında bandaj, üzerinde
askeri kıyafetler olan bir fotoğrafını gösteriyor. Savaş sırasında
vücudunun çeşitli yerlerinden yaralandıktan sonra ordudan ayrıldığını ifade
ediyor: “Yaşananlar politik bir oyundan ibaretti. Bunun bir parçası olmak
istemedim.“

Şiddetin giderek artmasıyla 2014 yılında Türkiye’ye kaçan Mustafa, şimdi
beş yıl sonra bir kez daha aynı ikileme düşüyor: Suriye Milli Ordusu'na
katılıp savaşmak, ya da Türkiye’ye göç etmek. İki buçuk ayın ardından bir
kaçakçıya 550 dolar veriyor ve yeniden Türkiye’ye geliyor. Sadece
kendisinin değil, Azez’de tanıştığı pek çok kişinin Türkiye’ye dönmek
istediğini söylüyor: “Oradaki çalışma ve yaşam koşullarının Türkiye’den
daha kötü olduğunu görenler geri dönmenin yollarını arıyor.“

Türkiye’nin 9 Ekim’de Suriye’nin kuzeyinde başlattığı ve geçtiğimiz
günlerde Rusya ile varılan mutabakatın ardından şimdilik sonlandırdığı
“Barış Pınarı Harekatı“ da Türkiye’deki Suriyeliler ile ilgili tartışmalara
yeni bir boyut kazandırdı. Operasyon sırasında öne sürülen, Fırat'ın
doğusunda 32 km derinliğinde oluşturulması planlanan güvenli bölgeye
yaklaşık bir milyon Suriyelinin gönderileceğine yönelik haberler toplumun
büyük bir kısmında Suriyelilerin Türkiye’den gideceği beklentisini yarattı.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum 22 Eylül’de Anadolu Ajansı’na
yaptığı açıklamada, güvenli bölgede 5 bin nüfuslu 140 köy ve 30 bin nüfuslu
10 ilçe oluşturmayı planladıklarını aktarmıştı. Rusya ile varılan
anlaşmanın ardından şu an için bu projenin siyasi ya da finansal olarak
nasıl hayata geçirilebileceğine dair somut bir yol görünmüyor. Ancak
Türkiye’de yaşayan her Suriyeli, böyle bir projenin gerçekleşme olasılığını
düşünmek zorunda.

## „Avrupa ülkeleri göz yumacak“

Mustafa’nın eşi mutfakta akşam yemeği hazırlıkları ile meşgul. Çocuklar,
babalarının uyarısına rağmen kapıyı açıp konuşulanları dinlemeye
çalışıyorlar. Tütün sarmaya devam eden Mustafa’nın artık ileriye bakması
lazım. Normal koşullar altında Suriye’nin kuzeyinde kurulması planlanan
güvenli bölgeye gitmek isteyeceğini söyleyen Mustafa, bu planın en az 2-3
yıl süreceğini düşündüğünü belirtiyor. Elbette konuyla ilgili pek çok
belirsizlik var: “Oraya yerleşenler kirada mı oturacak, işleri olacak mı?
Bunlar belirsiz. Hükümet gönüllü geri dönüşten bahsediyor ama ona da
inanmıyorum. Bugün bir şey söyleyip, yarın başka bir şey yapıyorlar“.

Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi ve Göç
Araştırmaları Derneği kurucu üyesi Didem Danış, hükümet yetkililerinin
açıklamalarındaki istikrarsızlığın mülteciler arasında ciddi bir
tedirginlik yarattığını söylüyor. Suriye’deki güvenli bölge fikrinin
uluslararası hukuka aykırı olduğunu söyleyen Danış, buna rağmen bunu
ihtimallerin dışında tutmuyor: “Öyle bir dönemde yaşıyoruz ki, yasallığın
üzerinden çok hızlı atlanabiliyor. Görünen o ki, Türkiye tarafından Suriye
topraklarında güvenli bölge benzeri bir yer inşa edilecek ve Avrupa da buna
göz yumacak.“

Gönüllü bir geri dönüşün cazip hale gelmesi için öncelikle söz konusu
bölgede güvenliğin tesis edilmesinin, ekonomik ve sosyal alanların yeniden
inşa edilmesi gerektiğini vurgulayan Danış, “Geri dönüşü bu şekilde gönüllü
yapabilmek, oldukça zor gözüküyor. Dolayısıyla gönüllü geri dönüş için
Suriye’de çekici faktör yaratamıyorsanız, iş itici bir faktör yaratmaya
kalıyor. Bu da Suriyelilerin Türkiye’de kalmalarını olabildiğince
zorlaştırmak anlamına geliyor“, ifadelerini kullanıyor. 30 Ekim’den
itibaren, mültecilerin Türkiye’den ayrılmalarını teşvik etmek için her
türlü baskı ve zorluk yapılacağını belirten Danış, “Suriyeliler için durum
çok daha zorlaşacak. Çünkü destek alabilecekleri hiç kimse yok.“ diyor.

Hem güvenini hem de umudunu yitirmiş olan Mustafa, daha önce aklından
geçirmediği bir fikrin planını yapıyor: Avrupa’ya gitmek. Savaşın bu kadar
uzayacağını düşünmediğinden şu ana kadar Avrupa’ya gitmeyi düşünmediğini
söyleyen Mustafa, “Şimdi artık burada da kaçak durumdayım. Bu nedenle daha
iyi bir yaşam için Avrupa’ya gitmeyi deneyeceğim,“ diye konuşuyor. Mustafa,
başıyla çocuklarını işaret ederek Avrupa’daki eğitimin kalitesinden
bahsediyor: “Hedefim ilk etapta Almanya. Kaçakçılarla konuştum. Tüm ailem
için yaklaşık 4 bin dolar biriktirmem gerekiyor.“

Avrupa’ya kaçak yollarla girmeye çalışmanın oldukça riskli olduğunun
farkında olan Mustafa, Türkiye’de de risk altında olduğunu belirtiyor: “Her
an evi basacaklar ve beni alıp götüreceklermiş gibi geliyor. Burada da
hiçbir hakkım yok. Kimse bizi istemiyor. “

* İsim redaksiyon tarafından değiştirilmiştir.

31 Oct 2019

## LINKS

(DIR) [1] https://www.syacd.org/wp-content/uploads/2019/10/SACDSecReportTR.pdf

## AUTOREN

(DIR) Meral Candan

## TAGS

(DIR) taz.gazete
(DIR) Politika
(DIR) Toplum
(DIR) taz.gazete

## ARTIKEL ZUM THEMA