taz.de

# taz.de -- Türkiye'nin plastik ithalatı: Çöp satın almak ayrıştırmaktan ucuz

> Türkiye'nin aylık plastik çöp ithalatı 2016'de 4 bin ton iken, 2018'in
> başında 33 bin tona yükseldi. Geri dönüşümün önündeki engelleri ve
> sonuçlarını Doç. Dr. Sedat Gündoğdu'yla konuştuk.

(IMG) Bild: „Toplanmayan, gömülen, depolanan her çöpün en sonunda gideceği yer denizlerdir.“

Greenpeace'in 2016-2018 [1][dünya plastik atık ticareti verileri] raporuna
göre, Çin'in yurt dışından atık ithal edilmesini yasaklamasının ardından
plastik ithalatı Endonezya, Hindistan ve Türkiye'ye kaydı. Plastik atık
ihraç eden ülkelerin başında ise ABD, Almanya, İngiltere ve Japonya
geliyor. Rapora göre, Türkiye'nin ithalatı 2016 yılının başında aylık 4 bin
ton iken, 2018'in başında aylık 33 bin tona yükseldi. Türk Plastik
Sanayicileri Araştırma, Geliştirme ve Eğitim Vakfı'nın 2017 yılı verilerine
göre Türkiye, plastik üretim kapasitesiyle Avrupa’da ikinci, dünyada ise
altıncı sırada yer alıyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın
(OECD) 2015 verilerine göre Türkiye çöplerin sadece yüzde 1’ini geri
dönüşüme yolluyor.

Türkiye'nin plastik ithalatını ve yaratabileceği sorunları Çukurova
Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü’nden
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu'yla konuştuk.

Avrupa’da en çok plastik üreten ikinci ülke olan Türkiye neden plastik
ithal ediyor?

Plastik çöp ticareti, dünya genelinde yaygın olarak gerçekleştirilen bir
ticaret türü. Çoğunlukla batıdan doğuya doğru gerçekleşen bu ticaretin ana
nedeni, geri dönüşümün kendisiyle ilgili bir mesele. Çünkü başka ülkelerin
daha ucuza dönüştürdüğü bir metadan bahsediyoruz. Haliyle gelişmiş ülkeler
bununla uğraşmak yerine çevre yasalarının daha etkisiz olduğu gelişmekte
olan ülkelere yolluyorlar bu çöpü. 1990’lardan beri yaygın olarak Çin
tarafından gerçekleştirilen bu ticaret daha sonra Malezya, Endonezya,
Filipinler, Hindistan ve Türkiye gibi ülkeler tarafından da
gerçekleştirilmeye başlandı. Türkiye’nin çöp alma macerası da aslında 2018
yılının başında başlıyor. Bu anlamda İngiltere’den yoğun olarak plastik çöp
satın alınıyor. Türkiye bu çöpleri, geri dönüştürmesi daha az maliyetli
diye satın alıyor. Çünkü Türkiye’nin kendi çöpü geri dönüşüme pek müsait
değil.

Neden değil?

Çünkü Türkiye’nin etkili bir atık yönetim stratejisi yok. Belediyelerin bu
noktada karneleri çok zayıf. Çöpümüz kirli olduğu için bunun geri
dönüştürülebilir hale gelmesi için ciddi masraf gerektiren,
ayrıştırma/yıkama/kategorize etme gibi ön işlemlerden geçmesi lazım.
Firmalar da bununla uğraşmamak için daha ucuz olan çöp satın alma işine
girişiyorlar. Alınan bu plastikler geri dönüştürülüp, ham plastik ile de
karıştırılarak tekrar plastik üretim sürecine dâhil ediliyorlar. İddialar
bu yönde. Ancak kesin olarak ne olup bittiğini “ticari sır“ olarak
adlandırdıkları için bilemiyoruz. Türkiye’de bu ticaret, devlet kontrolünde
özel şirketler tarafından gerçekleştiriliyor.

Türkiye içinde plastik atık toplamak çok mu masraflı?

Türkiye'nin atık yönetim altyapısı oldukça yetersiz. Kendi atığını karışık
topluyor, yani ayrıştırma oranı düşük. Büyükşehirlerin çöpleri kaynağında
ayrıştırmaya yönelik faaliyetleri çok zayıf. Vatandaş da ayrı konteynırlar
görmediği için ayrıştırma motivasyonuna sahip değil. Bu yüzden değerli
atıkları toplama işini bireysel toplayıcılar ilkel yollarla
gerçekleştiriyor. Özellikle mültecilerin gerçekleştirdiği ve kağıt
toplayıcılığı olarak isimlendirilen sektör her geçen gün büyüyor. Binlerce
insan bu sektörden ekmek kazanıyor. Aslında belediyelerin yapması gereken
bir iş, ancak belediyeler daha çok kaldırım ve asfalt ile meşgul oldukları
için bu tür kamu hizmetleri başıboş bir şekilde ayrı bir sektöre dönüşüyor.

Peki toplanabilen plastiklere ne oluyor?

Bu konuyla ilgili bir veri yok. Ancak çeşitli özel kuruluşların basına
verdikleri demeçlerden öğrenebiliyoruz bunu. TÜİK, en son 2016 yılında bir
veri yayınlamış. O veriye göre tüm çöplerin sadece %1’i geri dönüşüme
alınmış. Kalanı ya gömülmüş, ya yakılmış ya da depolanmış.

İthalatın artması ülke içindeki plastiğin toplanmasına engel oluyor mu?

Eğer ki geri dönüşüm firmaları daha fazla kâr ettiklerini düşünürlerse ülke
içindeki kirli çöpü almaktan vazgeçebilirler. Çünkü olay ticari bir mesele.
Geri dönüşüm firmaları bu işi hayrına ya da çevreyi çok sevdikleri için
yapmıyorlar. Daha fazla para kazanacaklarsa dışarıdan almayı
düşüneceklerdir. Zaten yetersiz olan atık toplama meselesi böylelikle daha
da içinden çıkılamaz hale gelebilecektir. Çin bu yüzden plastik çöp satın
almaktan vazgeçti çünkü artık çöpleri yönetemiyordu. Çin dünyanın en kirli
çevresine sahip ülke. Akdeniz’in en kirli sahilleri de Türkiye’de.

Plastik problemi Türkiye için ileride nasıl sorunlar açacak?

Türkiye 2018 yılında 10.1 milyon ton civarında plastik üretti. Bunun 3
milyon tona yakını ambalaj. Plastik üreticileri bu miktarı artırmak için
sürekli yatırım yapıyorlar, ancak bu plastiklerin kullanıldıktan sonraki
akıbetleri konusunda hiçbir sorumluluk almamaları, üstüne başka ülkelerden
plastik çöp satın alıp bunun da bir kısmını iç piyasaya sürmeleri gerçekten
ürkütücü bir tablonun oluşmasına neden oluyor. Toplanmayan, ayrıştırılmayan
ve yağışlarda denizlere akan bir çöp sorunu. Geçen son bahar İstanbul’da
gerçekleşen aşırı yağışlar sonucu oluşan sel sularının üzerinden tonlarca
plastik çöp Marmara Denizi'ne aktı. Bunu canlı yayınlarda izledik.
Toplanmayan, gömülen, depolanan her çöpün en sonunda gideceği yer
denizlerdir. Eğer plastik bu hızla üretilmeye ve tüketilmeye devam edilirse
ciddi bir plastik kirliliğiyle baş etmek mecburiyetinde kalacağız.

Avrupa'da sistem farklı mı işliyor?

Bu konuda ortada bir yanılsama olduğunu düşünüyorum. Örneğin Almanya çöpünü
en iyi ayrıştıran ilk beş Avrupa ülkesinden biri, ancak anlaşılıyor ki bu
bir yanılsamadan ibaret, çünkü Almanya ayrıştırmak için topladığı plastik
çöpü Malezya’ya satıyor. Böylelikle hem Almanya vatandaşları plastik
çöplerini ayrı konteynırlara atarak çevreciymiş gibi yaşıyorlar hem de
Almanya bunlar üzerinden dünyanın en çevreci ülkelerinden biri olmuş
görünüyor. Yani bugün Almanya vb. ülkelerin çevresi temiz görünüyorsa bunun
nedeni Malezya gibi ülkelerin Almanya’nın topladığı çöpleri satın
almasından kaynaklanmaktadır. Aynı şey İngiltere için de geçerli.
İngiltere’nin çevreciliği, Türkiye’ye sattığı çöplerden kaynaklanıyor.
Türkiye sadece 2018 yılında İngiltere’den 80 bin ton plastik çöp satın
almış.

13 May 2019

## LINKS

(DIR) [1] http://www.greenpeace.org/eastasia/Global/eastasia/publications/campaigns/toxics/GPEA%20Plastic%20waste%20trade%20-%20research%20briefing-v1.pdf

## AUTOREN

(DIR) Uygar Gültekin

## TAGS

(DIR) taz.gazete
(DIR) Toplum
(DIR) taz.gazete

## ARTIKEL ZUM THEMA