# taz.de -- Üreme hakkı ve sağlık sisteminde şiddet: Benim bedenim devletin kararı
> Natrans kadınların ürememe hakkını gasp eden ve doğurmayı teşvik edici
> politikalar uygulayan devlet, trans kadınların ise kimlik değiştirme,
> üreme ve annelik haklarını engelliyor.
Türkiye’de kadınların bedenlerine müdahale eden sistemin kendini en çok
gösterdiği alanlardan biri, üreme organlarını kontrol mekanizmaları. Konu
bedenlerine dair kararlar vermek olduğunda, Türkiye’deki tüm kadınlar
cis-heteroseksüel erkek odaklı sağlık sisteminin mağduru. Bazı kadınların
yasal kürtaj ve doğum kontrolü hakları gasp edilirken, başka kadınların da
çocuk sahibi olma hakları ve bedensel özerklikleri saldırı altında. Sağlık
sistemi ve yasalar, hem trans hem de cis kadınların bedenleri üzerinde
“Benim bedenim, benim kararım“ sloganıyla tamamen zıt politikalar
uyguluyor.
Türkiye’de kimliğindeki cinsiyet hanesini değiştirmek isteyen trans
kadınlar, devletin üreme haklarına müdahalesiyle karşılaşıyorlar. Tıp
fakültesi 5. Sınıf öğrencisi Canan Yıldız*, bu süreçlerin nasıl
işletildiğine hem profesyonel hem de kişisel olarak tanıklık eden trans bir
kadın. Katıldığı kadın hakları konulu medikal seminerlerde hep natrans
kadın bedenlerinden bahsedildiğini, doğum izni, kürtaj hakkı gibi konular
tartışılırken trans kadın bedenlerinin gündeme gelmediğini gözlemliyor.
Bunun en temel sebebini tıp eğitiminde lgbti+ kişilerden bahsedilmemesi ve
mezun olan doktorların translık konusunda son derece bilgisiz oluşu olarak
görüyor: “Sokaktan geçen birine sormaktan farkı yok, profesörler bile
hiçbir şey bilmiyor.“
Yıldız, trans kadınlara kimlik almak için zorunlu kılınan genital ameliyat
sürecini şöyle detaylandırıyor: “Ameliyat sonrasında mahkeme doktor
raporunu yeterli bulmuyor. İlk raporun alındığı hastaneden farklı olan
ikinci bir üniversite hastanesinden rapor istiyorlar. Oradaki doktor da
kişinin vajinasını inceliyor, derinlik var mı diye bakıyor.“
Tıp fakültesindeki hocası derste kendi yaptığı ameliyattan kesitler
göstererek vajina derinliğiyle bir başarı olarak övünmüş. Cinsiyet uyum
ameliyatı yapan doktorların da mahkemenin de kafasını taktığı nokta aslında
bu: Bu kadının vajinası onu kadın olarak tanımamız için yeterli derinlikte
mi? Yıldız bu tür muayenelerin son zamanlarda daha makul olduğunu, eskiden
kadınların vajinalarının santim santim ölçüldüğünü ve kimlik alma hakkının
bu santimlere bağlı olduğunu anlatıyor. Derinlik meselesinin de kadınların
erkeğe cinsel hizmet sunacak nesneler olarak görülmesiyle alakalı olduğunu
düşünüyor.
## Ameliyat resmî cinsiyet değişimi için yasal zorunluluk
Anayasa mahkemesi Mart 2018’de trans kişilerin nüfus cüzdanını
değiştirebilmek için Medeni Kanun’un 40. Maddesinde bulunan “üreme
yeteneğinden sürekli biçimde yoksun olma“ şartını kaldırdı, fakat „ameliyat
olma şartının iptali“ istemini reddettmesi de pratikte aynı sonuca yol
açıyor. Ameliyat gibi kişinin özel kararı olacak bir mesele, halen cinsiyet
hanesinin değişimi için yasal bir zorunluluk.
Türkiye’de cinsiyet geçiş süreci ancak üniversite hastanelerinde
başlatılabiliyor: İstanbul’da Cerrahpaşa, Çapa ve Marmara Eğitim ve
Araştırma Hastaneleri’nde bu hizmet mevcut. Ancak Yıldız, süreç hakkında
bilgili olan ve pratikte uygulamaya döken tek hastanenin Cerrahpaşa
olduğunu, buradaki doktorların da artık trans kadın danışan istemediklerini
anlatıyor. Doktorlar randevu vermedikleri için sürece başlamak neredeyse
imkansız hale gelmiş durumda. Hastane koridorlarında bekleyerek, geçiş
süreci doktorunu bulup ona yalvararak randevu alabilenler olduğunu söyleyen
Yıldız, doktorun bu kişilere “Peki gel ama kimseye söyleme“ dediğini
aktarıyor ve “Bu kadar trans kadın nereye gidecek?“ diye soruyor.
Hastanelerdeki beden bütünlüğü ihlalleri de büyük bir sorun. Geçiş sürecine
başlamak için jinekoloji, üroloji, psikiyatri, genetik, endokronoloji ve
plastik cerrahi olmak üzere altı farklı bölümden rapor alınması gerekiyor.
Gıda mühendisi olarak çalışan 35 yaşındaki Merve Çelik*, hastanelerde
mahremiyetinin defalarca zedelendiğini anlatıyor: “En travmatiği kadın
doğum bölümünde yaşadıklarımdı. Çok özel sorular sordular, sevgilim olup
olmadığına, ilişki yaşayıp yaşamadığıma dair. Ben oraya gittiğimde
soyunacağımı da bilmiyordum.“
Rapor almaya çalıştığı eğitim araştırma hastanesinde üç farklı bölümde
çırılçıplak soyunmak zorunda bırakıldığını, onlarca stajyer tarafından
vücudunun her yerinin incelendiğini aktarıyor. “Translığımın bütün bunlarla
ne ilgisi var?“ sorusuna aldığı yanıt “Bizimle ilgisi olmasa da prosedür
olarak bunlardan geçmek zorundasın“ olmuş. Üroloji bölümünde doktorun
öncesinde hiçbir bilgi vermeden, aniden “göğsünü sıktığını“ ifade eden
Çelik, kendisini çok rahatsız hissetmiş: “Soyunun diyorlar, soyunuyorsunuz.
Özel bölgelerinizi elliyorlar.“ Sonrasında genital boyunu ölçmek
istediklerinde direnmiş ve izin vermemiş.
Aynı zamanda cinsiyet uyum ameliyat talebinin reddedildiği durumlar da
oluyor. Tekirdağ 2 No'lu F Tipi Kapalı Cezaevi'nde tutulan trans kadın
tutuklu Buse, 31 Ocak’tan beri ameliyat hakkına erişim hakkı talebiyle ölüm
orucunda. Adalet Bakanlığı, Buse’nin hastaneye sevk edilmesine izin
vermezken, gerekçesinde “Ameliyat zorunludur ancak aciliyeti yoktur“
ifadesine yer verdi.
## „Kürtaj için gelenleri geri çevirmemiz gerektiği söyleniyor“
Yasal hakları olan güvenli sağlık hizmetine erişemeyen ve bu süreçte
şiddetle karşılaşan bir başka grup kadın da kürtaja ihtiyaç duyan kadınlar.
Kürtaj için çoğunlukla özel hastaneye yönelmek zorunda kalan cis kadınlar
da bedensel özerkliklerini devletin aksi politikalarına rağmen korumaya
çalışıyorlar. Gizem Saylan*, İstanbul’da adını vermek istemediği bir eğitim
araştırma hastanesinin jinekoloji bölümünde uzman bir doktor. Kürtaj işlemi
10 haftaya kadar yasal olmasına rağmen gelen hastaları geri çevirmek
zorunda kaldıklarını anlatıyor: “Yukarıdan baskı var. Aslında yazılı bir
direktif yok, servisteki şefler bize kürtaj için gelen hastaları geri
çevirmemizi söylüyor, ama onlara bunu kim söylüyor, bilmiyoruz. Tahminimiz
başhekimlik ya da Sağlık Bakanlığı olduğu.“
Saylan’a göre danışanlar internetten edindikleri bilgilerle kürtaj yapan
hastaneleri tespit etmeye çalışıyorlar. Yasal bir hizmeti talep ettiğinin
bilincinde olan kişiler ısrar etseler de, istek üzerine olan kürtajları
hekimler kabul etmiyor: “Buraya gelenler zaten özel hastaneye gidemeyen,
maddi durumu yetersiz, çaresiz insanlar. Bunu görmek çok zor. Ancak yardım
etmek istesem de bu benim inisiyatifimde değil.“
Devlet hastanelerinde kürtaj olabilenler de var: Araya sokacak tanıdıkları
olanlar. Saylan böyle durumlarda hastane kayıtlarına gebeliğin sağlığı
tehdit ettiğine dair bir not düşüldüğünü, böylece dikkat çekmediğini
anlatıyor. Deniz Şahin* bu kadınlardan biri. Bir kez 19 yaşındayken özel
hastanede, bir kez de 2017 yılında, 31 yaşındayken devlet hastanesinde
kürtaj olmuş. İlk kürtaj işleminde yasal haklarını iyi bilmediği ve
“Çaresiz ve genç“ olduğu için doktordan gördüğü kötü muameleye ses
çıkaramadığını söylüyor: “Ultrason öyle kötüydü ki acıdan doktorun elini
tuttum.“ Doktorun tersleyerek konuşmasını ve kendisini aşağılayan
bakışlarını evli olmamasına bağlıyor: “Bıyığını, yüzünü hiç unutamıyorum.“
İkinci defasında ise, hemşire olan bir arkadaşının çalıştığı devlet
hastanesinde kürtaj oluyor. Bu kez araştıracak zamanı olduğu ve artık
devlet hastanelerinden böyle bir talepte bulunabileceğini öğrendiği için
özel hastanelerde istenen 1750 lira ücreti ödemek yerine ücretsiz sağlık
hakkının peşine düşmeye karar veriyor. Bu sefer „tanıdık“ olduğu için
kendisine kötü davranılmıyor. “Beni, 'Bir daha çocuk sahibi
olamayabilirsin’ diyerek vazgeçirmeye çalıştılar.“ diyor yine de. Kürtajın
yapıldığı Dr. Sami Ulus Hastanesi'ndeki doktorlar Şahin'e sadece lokal
anestezi ile işlem yaptıklarını söylüyor. Şahin, narkozu ekstra bir masraf
olarak gördüklerini ve kürtaj olan kişileri uyutmayarak masraftan
kaçtıklarını belirtiyor. Aynı hastanenin başka bir yerleşkesinde çalışan
hemşire arkadaşı sayesinde zorlukla narkoz almayı başarsa da bunun rutin
dışı olduğunun farkında.
## Kürtaj olmak ve tüp bağlatmak için „erkeğin rızası“ gerekli
Deniz Şahin, iki kürtaj tecrübesinde de doktorların kendisine sorduğu ilk
sorunun “Evli misin?“ olduğunu söylüyor. Zira evli olanların kocalarından,
olmayanların ise sevgililerinden kürtaj için imza isteniyor. Tüplerini
bağlatmak isteyen evli kadınlar da yasal olarak eşlerinin imzasına muhtaç.
Oysa Dr. Saylan, üroloji bölümüne tüp bağlatmak için gelen erkeklerin
eşlerinden herhangi bir izne ihtiyaç duymadıklarını belirtiyor. Saylan’a
göre tüp bağlatmak, özellikle de birkaç çocuğu olan, spiral ya da hormon
ilacı kullanmayı istemeyen ya da kullanamayan kadınlar için “korunma
yöntemleri arasında en kolayı“. Ama gözlemlerine göre erkekler hem bu
işleme izin vermiyorlar hem de kondom kullanmayı reddediyorlar. Böylece bu
kadınların üreme hakları tamamen evli olduğu erkeğin kontrolünde kalıyor.
Dr. Saylan evlilik içi tecavüz mağduru olan ya da eşlerinden kürtaj için
izin alamayan kadınların piyasada “düşük hapı“ diye bilinen ilaçlara
yöneldiğini söylüyor: “El altından bu ilaçları alıyorlar. Sahte, gerçek
ayrımı yok. Tableti 300-400 lira civarında ve gebeliği sonlandırmak için
birkaç tablet kullanıyorlar.“ Hastaneye bu şekilde ilaç alarak gelen kişi
sayısının oldukça yüksek, çünkü artık düşük başladığı için hastanenin
kürtaj işlemini gerçekleştiriyor.
Trans kadınlar da benzer sebeplerle doktor gözetiminde bulunmaksızın hormon
ilaçlarına başlıyorlar. Hormon takviyesine başlamak için altı aydan iki
yıla kadar uzayabilen psikiyatrik gözetim zorunluluğu pek çok trans kadının
hayatına devam etmesine engel oluyor. Sosyal hayata dahil olmak, iş ya da
okula gitmek gibi gündelik eylemlerin bile zorlaştığı bir gerçeklikte pek
çok trans kadın eczaneden kolay ulaşılabilir hormon ilaçları satın alıyor.
Bu anlamda sağlık hizmetlerinin kadın düşmanı uygulamaları, hem cis hem
trans kadınları bedenleri üzerinde söz sahibi olmak adına sağlıklarını
tehlikeye atan eylemlere mecbur bırakıyor.
## Yasaklanan ya da kontrol altında tutulan bedenler
Natrans kadınların ürememe hakkını gasp eden ve doğurmayı teşvik edici
politikalar uygulayan devlet, trans kadınların ise üreme ve annelik
haklarını engelliyor. Devlet hastanelerinde trans kadınlar için sperm
dondurma imkanı yok. Merve Çelik, kendisine bu konuda bir bilgi verilmediği
için spermini dondurmadan sürece başladığını, tüm yaşadıklarına rağmen “en
büyük hak ihlali olarak“ bunu gördüğünü söylüyor. Çocuk sahibi olmayı çok
isteyen bir arkadaşı maddi durumu pek iyi olmamasına rağmen 1700 Euro
ödeyerek Kıbrıs’ta sperm dondurmuş. Ancak trans kadınların yasal annelik
haklarının Türkiye’de nasıl bir çerçevede çizileceği sorusunun henüz bir
yanıtı yok.
Bu durumda bazı kadınlar çocuk sahibi olmama yönündeki kararları
engellendiği için özel hastanelerde yüksek ücretler ödeyerek kürtaj olmaya
mecbur kalırken, bazı kadınlar da çocuk sahibi olmaları engellendiği için
yüksek meblağlar ödemek zorunda kalıyorlar. İnsan hakları avukatı Sinem
Hun, “Devletin üremesini istemediği 'yasaklı kadın bedenleri’ ve bir de
kendi kontrolünde, kendi usulü çerçevesinde üremesini istediği kadın
bedenleri var.“ diyor. Bu açıdan kadın hareketinin bütün kadınların üreme
meselelerini sahiplenmesi gerektiği görüşünde. Zira beden politikalarının
farklı kadın bedenlerinde nasıl uygulandığını anlamak ve paralellikleri
görmek, daha kapsayıcı bir beden özerkliği mücadelesinin de önünü açabilir.
* Yazıda geçen bazı isimler, güvenlik nedeniyle değiştirilmiştir.
8 Mar 2019
## AUTOREN
(DIR) Burcin Tetik
## TAGS
(DIR) taz.gazete
(DIR) Toplum
(DIR) taz.gazete
## ARTIKEL ZUM THEMA