taz.de

# taz.de -- Eminönü'nden Kapalıçarşı'ya dolar turu: Gözler kurda, esnaf zorda

> Türk lirası, yılbaşından beri yüzde 50 civarında değer kaybetti. Eminönü
> esnafı zor günler geçiriyor. AKP iktidarı ‚dış güçleri‘ suçlarken halk,
> „önümüzü göremiyoruz“ diyor.

(IMG) Bild: „Kimi döviz büfeleri gün bitmeden kepenkleri indirirken, diğerlerinin önünde kuyruklar uzuyor.“

Eminönü’nün ana yolları hareketli ve kalabalık. Kentin dar ve orta gelirli
sakinleri ve çoğunluğu Arap olan turistler, dondurma ve parfüm satıcıları
ve sokaktan geçenleri mağazalarına çekmeye çalışan mağaza sahipleri, ana
sokakları doldurmuş. Eminönü, İstanbul’da hem perakende hem toptan satış
mağazalarının çok fazla olduğu ve ticaretin yoğun olduğu tarihi bir semt.
İç çamaşırı ve çorap satan oldukça büyük ama tenha bir mağazada, mağazanın
sahibi kasada komşu esnafla konuşuyor. Canları sıkkın. Dolardan, altından
ve ABD’den bahsediyorlar.

Komşu esnaf Mehmet Kahraman, “Vatandaş bitti!“ diye yakınıyor; “Hepimizin
sermayesi yüzde 60 düştü! Bu kadar basit. Eskiden 100 lira olan paramız
şimdi 40 lira!“

## “Hepimiz batıyoruz“

Lastik üretip satan Kahraman, hammadde olarak polyester iplik lateksi
dolarla aldığını, üretimini iç piyasaya TL’yle sattığını söylüyor. Saçları
dökülmüş ve ağarmış kırklı yaşlarındaki Kahraman, TL alacaklarının değer
kaybedeceğinden dolayı öfkeli: “Herkesin elinde TL üzerinden verilmiş uzun
vadeli çekler var, hepsi çöp oldu. Hepimiz batıyoruz, kafayı da yiyoruz.“

Yılbaşından bu yana dolar karşısında yüzde 50 civarında değer kaybeden TL
Cuma günü serbest düşüşe geçti ve bir günde yüzde 15 geriledi. Pazartesi
günü Merkez Bankası’nın aldığı önlemler, TL’deki değer kaybını biraz
frenlediyse de piyasa dengelenmekten oldukça uzakta. Kahraman “Önümüzü
göremiyoruz. Yarın ne olacağını kimse bilmiyor, fiyatları bilmeyince mal da
satılamıyor“ diyor. Eminönü’nde kimi esnafın satışları, döviz kurlarındaki
dalgalanma nedeniyle durmuş vaziyette.

İç çamaşırı ve çorap satan mağazanın sahibi ellerini kafasının arkasında
birleştirip hafifçe arkasına yaslanıyor, kurları bir noktadan sonra takip
etmeyi bıraktığını, moralinin bozulduğunu anlatıyor. Eliyle yaklaşık 300
metrekarelik mağazayı gösterip, “Gelecek hafta bayram. Türk halkı bayram
öncesi alışverişi sever, ama bak, kimse yok“ diyor. Etrafta renk renk
çoraplar, kutu kutu ürünler arasında sadece mavi tişörtleriyle çalışanlar
görülüyor; müşteri neredeyse yok.

## „Kiminin doları, kiminin Allah’ı var“

Mağaza sahibi “başı belaya girmesin“ diye ismini vermek istemiyor. Nitekim
İçişleri Bakanlığı Pazartesi günü sabah saatlerinde yaptığı açıklamada
„Sosyal medyada dolar kur yükselişini provoke edici paylaşım yapan 346
hesap tespit edilmiş, adli tahkikata başlanmıştır“ açıklaması yaptı. Bu
arada siyasi iktidarın yüzde 90 oranında kontrole sahip olduğu medyada 9
gazete Erdoğan’ın “Oyununuzu gördük, meydan okuyoruz“ sözlerini manşete
taşıdı. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, önceki krizlerde olduğu gibi,
yaşananların nedenini, “dış güçlerin Türkiye üzerindeki oyunu“ olarak
niteledi. Erdoğan Salı günü yaptığı konuşmada ise ABD'nin elektronik
ürünlerine boykot uygulanacağını ifade ederken, „Onların iPhone'u varsa
öbür tarafta Samsung var. Kendi ülkemizde Venus var, Vestel var.“ dedi.

Türkiye’de 20 aydır tutuklu olan Amerikalı Rahip Andrew Brunson’ın ülkesine
gönderilmesini isteyen ABD, önce Türkiye’den iki bakanın ABD’deki mal
varlıklarını dondurdu. Cuma günü ise Trump attığı bir tweetle alüminyum ve
çelikte gümrük vergilerinin ikiye katlanmasına onay verdiğini açıkladı. Bu
gelişmeler, yüksek dış borç ve cari açık nedeniyle uzun süredir kırılgan
olan Türk ekonomisini sarsarken, TL’nin hızla değer kaybetmesine neden
oldu.

Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi, ekonomi profesörü Yalçın Karatepe
“TL’nin değer kaybı hepimizin hayatını etkileyecek, bundan kaçınmak mümkün
değil“ diyor. Karatepe’ye göre bu gelişmelerin vatandaş üzerindeki etkisi
öncelikle enflasyon üzerinden olacak. Enflasyon çok hızlı bir şekilde
yükselecek, bu da insanların satın alma gücünde ve refah seviyesinde düşüşe
neden olacak. Ayrıca faaliyetleri yavaşlayan, borçlarını ödemede güçlük
yaşayan şirketlerde işten çıkarmalar başlayacak, işsizlik artacak.

Beyazıt’ta yer alan Kapalıçarşı’da küçük bir kafesi olan Mahsun Aslan,
enflasyon yüzünden artan limon ve kahve fiyatları ve dükkan kirası
giderlerinden yakınıyor. Ona göre Erdoğan’ın dikbaşlılığı ve tüm dünyayla
kavga ediyor olması piyasayı kötü etkiliyor. Peki vatandaşın bunlara karşı
tepkisini göstermesi mümkün mü? Aslan’a göre çok zor; “Önceden biber gazı
yemeye razıydık, artık insanlar cezaevine atılıyor.“

Kapalıçarşı’da ise genel olarak işler bir sene önceye göre biraz daha
yolunda görünüyor. Ülkede gerçekleşen terör saldırılarının üzerine üç sene
önce Rusya ile, geçen seneyse Almanya ile yaşanan diplomatik krizler
eklenince, ülkeye gelen turist sayısında ciddi bir düşüş yaşanmıştı. Aradan
geçen zamanda kapanan dükkanların yerine yenileri açılmış.

## “Memnun olan da var“

Çarşıda 30 yıldan fazla süredir halı satan 49 yaşındaki Yavuz Özdemir,
işlerinde nispeten düzelme olsa da “eski iyi günlerin“ geri gelmediğini
anlatıyor. Nedeniyse Batılı turistin gelmemesi: “Halının en iyi müşterisi
Avrupalılar ve Amerikalılar, şimdi biz Hintliler, Pakistanlılar ve
Araplarla iş yapmaya çalışıyoruz.“ Özdemir’e göre Türkiye’nin politikasının
batıya yönelik olmamasından ötürü, “bilinçli turistler“ özgürlükleri
olmayan bir ülkeye gelip ekonomiye destek vermek istemiyor.

Özdemir dövizin TL’ye karşı değer kazanmasının işlerine pozitif bir şekilde
yansıyacağını anlatıyor. Dolarla satış yapan Özdemir, bu kur krizinden
karlı çıkanlardan. Yine de o Batılı turistin ülke ve işleri için öneminin
altını çiziyor ve ekliyor; “Ülkem için endişeliyim.“

Tüm bu finansal gelişmeler içinde en riskli görülen sektörlerden birisi,
yüksek döviz borcu olan bankacılık sektörü. TL’nin sert düşüşünün yanı sıra
bankacılık sektörü, Pazartesi günü borsada yaklaşık yüzde 10 değer
kaybetti. Eminönü’nde insanların kuyruk oluşturduğu bir döviz büfesinin
yakınında, annesiyle birlikte bir çaycıda oturan Naciye Şen var. O da
kaygılı. Bankaların sorunlu kredilerini devralıp tahsil etmeye çalışan
varlık yönetim şirketlerinden birinde çalışıyor. Bundan sonra borçlulardan
tahsilat yapmanın zorlaşacağını söylüyor ve ekliyor, “Bankalar batarsa,
bizim işimiz de batar.“ İşini kaybetme endişesi taşıyor. Ona göre de tüm
bunların sorumlusu Trump, ama Erdoğan’ı da kısmen sorumlu tutuyor: “O kadar
atar yapmasına gerek yok, çünkü o atar yaptıkça dolar tavan yapıyor.“

Eminönü’nde her köşede insanlar kaygıyla dolardan söz ediyor. Döviz
büfeleri, herhangi bir kayba uğramamak için dövizi yüksek fiyattan satıp,
düşükten alıyorlar. Kimi döviz büfeleri gün bitmeden kepenkleri indirirken,
diğerlerinin önünde kuyruklar uzuyor; vatandaşlar, daha makul olan döviz
büfelerinde dolar alıp satıyor. Gelip geçenler döviz tabelalarının
fotoğrafını çekmeye devam ediyor.

İki kişi, dar ve kalabalık bir sokakta durmuş döviz büfesinin önündeki
tabelaya bakıyorlar. Arada telefonlarını kontrol ediyor, kendi aralarında
ufak değerlendirmeler yapıyorlar. Aralarından genç olanın ismi Mehmet
Seferi; elinde mavi, minik bir çanta var. Çantanın kulpunu bileğinden,
geçirmiş düşünceli bir şekilde bekliyor; “Biraz dövizimiz var, satsak mı
tutsak mı, diye düşünüyoruz.“

Saçlarının üst kısmı, Türkiye’deki gençlerin takip ettiği modaya uygun
şekilde uzun bırakılmış; alt tarafıysa kazınmış. Seferi, “Dövizdeki iniş
çıkıştan etkileniyoruz tabii“ diye konuşuyor. Babasıyla birlikte cep
telefonu parçaları satan bir bayii işletiyorlar. Ürünler yurtdışından
geldiğinden dolayı sattıkları ürünlerin maliyetlerinin sürekli arttığını
belirtiyor; “Bir ürünü haftaya ne kadar satacağını bilememek
endişelendiriyor.“ Şimdi, ellerindeki dövizi değerlendirmeye çalışıyorlar.

AKP iktidara geldiği 2002 yılında 5 yaşında olan Seferi, yaşanan döviz
kriziyle Erdoğan’ın ekonomi yönetimi arasında herhangi bir ilişki kurmuyor;
“Onun elinde olmayan sebeplerle oldu, bunu biliyoruz.“

TL’deki değer kaybının etkilerinin vatandaş üzerindeki etkilerini
önümüzdeki aylarda ciddi bir şekilde göstermesi bekleniyor. Ekonomist
Karatepe, yaşanan sorunun çözümü için öncelikle ekonomi yönetiminin doğru
teşhisine ihtiyaç olduğunu söylese de bu konuda iyimser değil;
“Açıklamalara baktığımızda, hamasi söylem devam ediyor. Bunun Türkiye’ye
karşı bir operasyon olduğu söyleniyor.“

## Dış güçler mi, ekonomi yönetimi mi?

AKP’nin sürekli 'dış güçler’ bahanesine sığınmasını eleştiren ana muhalefet
partisi CHP’nin Genel Başkan Yardımcısı Aykut Erdoğdu ise sosyal medya
üzerinden yaptığı açıklamada, “Türkiye’yi iflasın eşiğine getirenlerin ‚dış
güçler‘ diye ağlamaya hakkı yok“ ifadelerini kullandı. Yine de ülkede
“ABD’ye karşı birlik olunması gerektiği“ fikrinde olanlar çoğunlukta.
Aslında ekonomistler, uzun süredir “kırılgan“ olarak adlandırdıkları, kredi
notu devamlı düşürülen Türkiye ekonomisinde bir kriz beklemektelerdi.

Nobel ödüllü ekonomist Paul Krugman ise, 11 Ağustos günü NYTimes’a yazdığı
makalede Türkiye’de yaşananları 1998 Asya Krizi’ne benzetirken, „Dışarıdan
gelen borcun 'aniden durmasına’ neyin neden olduğu çok da önemli değil.
Ekonomi politikalarının başına damadın atanması gibi iç gelişmeler
olabilir, ABD faiz oranlarındaki artış olabilir.“ diyor. Krugman önemli
olanın “dış borcun ekonomiyi ölümcül bir sarmal karşısında kırılgan yapmış
olması“ olduğunu vurguluyor.

Döviz büfesinin önünde oğluyla bekleyen cep telefonu satıcısı Baba
Hayrullah Seferi, 16 yıldır iktidarda olan Erdoğan’ın şu ana kadar
karşılaştığı krizlerden başarılı bir şekilde çıktığını anlatıyor. Bu kriz
de aynı şekilde mi sonuçlanacak, şimdilik emin değiller. Baba-oğul
Seferiler, eller çenede, gözleri tabloda arada cep telefonlarını kontrol
ederek, doların bundan sonra yönünü tahmin etmeye çalışıyorlar. Tüm
Türkiye, günlerdir aynı şekilde doların seyrini takip ediyor.

14 Aug 2018

## AUTOREN

(DIR) Tuğba Tekerek

## TAGS

(DIR) taz.gazete
(DIR) Toplum
(DIR) Politika
(DIR) taz.gazete

## ARTIKEL ZUM THEMA